In een wereld waarin mensen samenwerken, rijzen onvermijdelijk ethische vraagstukken. Want wat voor de een als een paal boven water staat, kan door een ander juist sterk in twijfel getrokken worden. Hechten we als organisatie aan de verduurzaming van ons wagenpark, of juist aan kostenbesparing? Voelt het goed dat de CEO veel meer verdient dan de mensen op de werkvloer? En wat voor soort bedrijf willen we eigenlijk zijn, zodat mensen op alle niveaus kunnen floreren? We gaan hierover in gesprek met Patrick Nullens, bijzonder hoogleraar leiderschapsethiek aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. Ontdek in deze blog de essentiële kenmerken van ethische leiders en hoe ethiek kan bijdragen aan betere besluitvorming.

De Onontkoombare Rol van Ethiek

Maar wat houdt ethiek eigenlijk in? “Op het moment dat mensen met elkaar gaan samenleven en samen dingen gaan doen, komt ethiek om de hoek kijken”, legt Patrick uit. “Ethiek draait om de manier waarop we collectief willen leven en wat we als waardevol beschouwen.” Ethiek fungeert als een lens die uitzoomt. Vanaf een afstand stelt het fundamentele vragen. “Ethiek onderzoekt onze morele kompassen. Wat zijn jouw kernwaarden? Hoe ziet menselijk floreren er voor jou uit? Wat drijft je bij deze keuzes?”, licht Patrick toe. Ons morele kompas is echter niet iets dat vastligt. Dat kompas maak je samen, dus ook binnen jouw organisatie. Ethiek en ethische keuzes verschuiven in de context en ontwikkelen zich op basis van gesprekken met elkaar. Sta hier eens bij stil: hoe vaak gebeurt dat bij jullie in de organisatie?

Leiderschap Geworteld in Ethiek

Waarom hebben we ethiek nodig op de werkvloer? “Een leider met ethisch bewustzijn zal het welzijn van individuen bevorderen, zowel bij zichzelf als anderen”, aldus Patrick. “Ethisch handelen geeft betekenis aan het leven, onvertaalbaar in financiële winst.” Dus, als ethiek niet in termen van winst vertaald kan worden, wat dan wel? “Ethisch handelen vertaalt zich naar zingeving en tevredenheid. Medewerkers voelen zich dan niet louter als ‘resources’ behandeld, maar als integraal onderdeel van het bedrijf, gelovend in diens missie. Dit leidt vaak tot meer innovatie, efficiëntie en intrinsieke motivatie bij medewerkers.” Een prachtig resultaat, toch? Echter, het werkt niet zo simpel. “Ethiek is geen ruilmiddel, het kan niet instrumenteel worden ingezet”, verduidelijkt Patrick. Ethiek kan niet ingewisseld worden voor iets anders; het moet constant aanwezig zijn.

De Diepgewortelde Aard van Ethisch Leiderschap 

Ethisch leiderschap moet vanuit intrinsieke motivatie voortkomen. Vaak zien we leiders die ethisch lijken, maar hun standpunten laten varen wanneer het kosten met zich meebrengt. Of erger nog, we kennen allemaal voorbeelden van onethische bedrijven en managers die ondanks dit gedrag lof ontvangen vanwege financiële resultaten. Wanneer ben je nu eigenlijk ethisch als leider? “Een ethische leider erkent bewust zijn of haar rol binnen het team. Het is cruciaal dat het hele team deze rol erkent en ondersteunt, om de juiste dynamiek te creëren”, verheldert Patrick.

De Kracht van Reflectie

Maar vertraagt ethiek niet enorm? Het lijkt onhandig om een keuze te maken en vervolgens geconfronteerd te worden met ethische vraagstukken. Zijn we niet constant aan het discussiëren in plaats van vooruit te gaan? “Ja, het vertraagt”, bevestigt Patrick, en voegt toe: “Is dat zo erg? Soms moeten we stilstaan om beter te kunnen springen. Vertragen is nodig om daarna krachtiger door te gaan. Als je de waarden in het team en de organisatie weet te verankeren, kunnen er snellere beslissingen genomen worden. Deze beslissingen zijn intuïtiever omdat ze geworteld zijn in diepgewortelde waarden. Het is een investering. We bespreken waarden vaak pas als er al problemen zijn, maar dan zijn we eigenlijk te laat.”

Aan de Slag met Ethisch Leiderschap

Als leider moet je vanaf het begin aandacht besteden aan ethiek, samen met je team. Bespreek hoe jullie samenwerken. Waarom voeren jullie bepaalde acties uit? Wat drijft jou persoonlijk? Waarom vind je dit belangrijk? Na dergelijke gesprekken zal de samenwerking intuïtiever verlopen.

Begin met fundamentele vragen over jouw bedrijf. Volgens Patrick kun je starten met vragen als: “Wat voor organisatie streven we na? Welke uitstraling willen we hebben? Kunnen we de huidige kosten dragen? Zijn we trouw aan onze gewenste bedrijfscultuur?” Een andere tip van deze hoogleraar: “Breng kernwaarden in kaart. Wat vinden we echt belangrijk? Evalueer deze waarden in het licht van actuele thema’s binnen jullie organisatie, zoals duurzaamheid en beloningsverschillen.” Vergeet ook je stakeholders niet. Bekijk hun belangen eens door een ethische bril. Hoe gaan we daarmee om? Handelen we volgens onze kernwaarden richting onze stakeholders? Plan dit eens in!

Praktische tips voor jonge leiders

1. “De druk op jonge leiders is immens. Toch is mijn advies: leer de kunst van vertraging en zoek reflectie op. Luister en observeer. Laat je niet meeslepen door hectiek om je heen. Wees moedig en zoek naar diepgang.”
2. “Vertrouw op je intuïtie. Als iets niet goed aanvoelt, negeer dat gevoel dan niet. Onderzoek waarom het niet goed voelt. Jouw morele intuïtie is vaak een signaal. Rationaliseer het niet zomaar weg.”
3. “Besef dat je een jonge leider bent en onderhoud contact met ervaren individuen. Vind of creëer een community, omring jezelf met diverse mensen. Denk buiten de grenzen van je sector, ga in gesprek met verschillende generaties, ontmoet diverse personen en deel ervaringen.”

Meer weten?
Patrick Nullens is associate partner bij de Galan Groep. Wil je meer weten over hem, over ethisch leiderschap of over bedrijfsethiek? Neem een kijkje op zijn Wikipedia-pagina.

Hoe ziet ethisch leiderschap er voor jou uit? En zijn er situaties waarin je waarin je jouw morele kompas een klein beetje laat vieren om die ene deadline of die ene doelstelling te halen? We zijn benieuwd – laat het ons weten! Mail ons op hallo@rainmengroup.com of bel ons op 085-0434842.

Wil jij op de hoogte gehouden worden? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief. Maandelijks sturen we je een update met het laatste Rainmen nieuws, blogs, video’s en case studies.