Hoe belangrijk is psychologische veiligheid in een team? Wat komt er allemaal bij kijken om die veiligheid te bereiken? Is dit soft geklets of juist super relevant? We zochten het uit in gesprek met leiderschapstrainer en teamcoach Jaap Weijers.

Eigen regie op veiligheid

Psychologische veiligheid is heel persoonlijk. ‘Iedereen heeft een ander antwoord op de vraag: Wat heb jij nodig om je vertrouwd en veilig te voelen in je teamwerk?’ geeft Jaap aan. Probeer het eens in jouw team. Als je deze vraag stelt, hoeveel verschillende antwoorden krijg je dan? ‘Daarom vind ik het ook zo’n super boeiend onderwerp’, vertelt Jaap enthousiast.

Psychologische veiligheid is zelfs zo persoonlijk, eigenlijk bepaal je het zelf hoe veilig je bent. Of nog stelliger: Jij bent zelf verantwoordelijk voor je eigen (psychologische) veiligheid. ‘Moet je niet gewoon zelf beslissen of je je veilig voelt of niet?’ stelt Jaap. ‘We halen het zo van buiten en zitten te zoeken naar die veiligheid van anderen, terwijl íkzelf toch uiteindelijk bepaal of ik me veilig voel ja of nee? Het is bizar dat ik de macht daarvoor aan een ander zou geven.’

Snorkellaag tussen onderstroom en bovenstroom

Natuurlijk zitten er ook mensen in jouw team die denken: ‘Ik heb hier zó geen zin in. Ga lekker ergens anders heen met je huis tuin en keuken psychologie. Laten we gewoon gaan werken.’ Moeten bedrijven zich wel bezighouden met psychologische veiligheid? ‘Ja, elke organisatie heeft namelijk te maken met de bovenstroom en onderstroom’, legt Jaap uit. ‘En natuurlijk de snorkellaag daartussen.’

De bovenstroom bestaat uit de procedures, inhoud van het werk en de werkwijze. Vaak staat dit op papier. De onderstroom is de binnenwereld met onze gevoelens en gedachten. Die hebben we allemaal, maar we leggen deze gouden stukjes informatie niet meteen op tafel. Deze onderstroom blijft dan ook vaak onzichtbaar.

De snorkellaag is de laag tussen beide stromen. In de snorkellaag hebben we het over onze omgangsvormen. Eigenlijk staan daar de ongeschreven regels over het gedrag in de organisatie. Dat schrijven we soms op. We kennen het als teamrules of ways of working. Vaak blijft de snorkellaag impliciet terwijl deze laag, het gewenste gedrag in de organisatie, super belangrijk is om de bovenstroom succesvol te laten zijn.

APK voor psychologische veiligheid

Wanneer heb je als leider aan de slag te gaan met psychologische veiligheid? ‘Volgens mij moet je het gaan hebben over die onderstroom als je merkt dat de bovenstroom niet goed genoeg draait. Kijk, als die bovenstroom super goed loopt en het team werk prettig samen, ga dan vooral zo door.’ Tegelijkertijd zien we vaak in organisaties dat dit onderwerp vraagt om een periodieke onderhoudsbeurt. Check af en toe binnen het team: Gaat het echt goed genoeg?

Psychologische veiligheid is niet zichtbaar. Wat zijn dan de signalen waaraan je kunt zien: hé misschien heb ik wel issues in mijn team? ‘Als er teveel negatieve oordelen zijn over situaties en mensen,’ geeft Jaap aan. ‘Beetje gemopper en geroddel en het traditionele naar elkaar wijzen.’ Bij dit soort signalen moeten de alarmbellen afgaan.

Wees ook alert tijdens situaties die het gevoel van veiligheid en vertrouwen onder druk kunnen zetten. Die groeifase die eraan zit te komen of de wisselingen in het team. Dat zet relaties op scherp, morrelt aan het gevoel van zekerheid van mensen en zorgt dat relaties opnieuw bepaald moeten worden. Als leider heb je scherp te zijn op dit soort momenten. Je weet dat de veiligheid hier een knauw kan krijgen. Deal hiermee voordat de deuk in de relatie zit. Je hebt dan als leider te zeggen: Oké en nu doe we een APK’tje.

Wat kan jij doen als leider?

In het speelveld met leiders en organisaties komt vaak ter sprake dat de leider moet zorgen voor een veilig werkklimaat. ‘Veiligheid komt altijd tot stand in de interactie tussen het leider en het team, en de teamleden onderling’, reageert Jaap. Hij licht toe dat de leider hierin een ouderrol heeft: ‘Mensen zoeken toch een beetje die veilige thuishaven, vaak bij de leider omdat het een ouderfiguur is.’ Als leider heb je de context goed neer te zetten. Hoe doe je dat als leider? Moet je dan de hele dag aan je medewerkers vragen: Hoe is het nu écht met je? ‘Leiders kunnen er in ieder geval voor zorgen dat het team voorzichtig is met oordelen over elkaar. Veel oordeelsvorming in een team verlaagt de veiligheid’, geeft Jaap aan. ‘En weet je wat een leider ook eens kan doen? Gewoon een keer sorry zeggen voor iets wat hij verpest heeft. Daarmee installeer je in een groep dat het oké is om een fout te maken.’ Als leider heb je de randvoorwaarden te scheppen waarin veiligheid ontstaat. Loop daarin zelf voorop. Laat zien welk gedrag hoort bij een veilige werkomgeving. ‘Voordoen is nadoen’, stelt Jaap.

Meetlat langs psychologische veiligheid

Kun je psychologische veiligheid meten? ‘Nee, veel organisaties gaan in de weer met vragenlijstjes. Ik hou daar niet van. Al die 360 graden feedback in organisaties. Kap daar eens mee! Faciliteer goede gesprekken. Laat mensen feedback vragen en ga niet lijstjes de organisatie in slingeren.’

Hoe kom je dan te weten hoe het zit met de veiligheid in je team? Welke vragen zou je als leider kunnen stellen om deze toets goed te doen? Onthoud deze drie vragen:

1. Hoe veilig en vertrouwd voel jij je in dit team?
2. Hoe veilig en vertrouwd voel jij je in deze organisatie?
3. Hoe veilig en vertrouwd voel jij je met jezelf?

Vraag of je medewerker voor elk van deze vragen een cijfer geeft op een schaal van 1 tot 10. Je kunt dan samen de cijfers langsgaan en vragen: welk van de getallen valt je eigenlijk op? Dan krijg je een gesprek over de binnenwereld, wat eigenlijk dus gaat over psychologische veiligheid. Dan is de slotvraag van het gesprek: Wat heb je van jezelf en van anderen nodig om een van die cijfers te verhogen? Dan krijg je gesprekken over behoeftes en verwachtingen. Zo kun je de eerste stappen zetten om te faciliteren.

Wil je meer weten over wat je kunt leren over psychologische veiligheid in teams? Neem dan contact met ons op! Mail ons op hallo@rainmengroup.com of bel ons op 085-0434842.

Wil jij op de hoogte gehouden worden? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief. Maandelijks sturen we je een update met het laatste Rainmen nieuws, blogs, video’s en case studies.